ปัจจุบันคนในเมืองให้ความสนใจปลูกผักกินเอง นอกจากได้ผลผลิตที่สดใหม่ การปลูกผักยังเป็นกิจกรรมคุณภาพ สร้างความเพลินใจและความภูมิใจ นำเรื่องน่ารู้ ชวนค้นความสำเร็จการปลูกผัก ชวนดีไซน์แปลงปลูกเพื่อมีผลิตหมุนเวียนตลอดปีสร้างพื้นที่อาหารปลอดภัย โดย อาจารย์ประณต มณีอินทร์ ผู้อำนวยการวิจัยและบริการวิชาการเกษตร คณะนวัตกรรมเกษตรและเทคโนโลยีอาหาร มหาวิทยาลัยรังสิต ให้ความรู้ประเด็นนี้ว่า การปลูกผักรับประทานเองที่บ้าน ปลูกอย่างไรหรือเลือกชนิดไหนเพื่อให้มีพืชผักหมุนเวียนนำมาใช้ได้อย่างต่อเนื่อง ถ้ามองในเรื่องพื้นที่ปลูก
“ บางบ้านมีพื้นที่มีบริเวณ หรือมีพื้นที่จำกัด สามารถดีไซน์พื้นที่ปลูก ออกแบบการปลูกพืชให้เหมาะสมได้ แต่ทั้งนี้ถ้าปลูกที่บ้าน มีแสงแดดส่องถึงซึ่งแสงมีความสำคัญช่วยให้พืชเจริญเติบโต ส่วนนี้สามารถใช้ดินปลูกและปลูกผักได้หลากหลายชนิด หรือปลูกผักโดยไม่ใช้ดินปลูกผักไฮโดรโปรนิกส์ก็ทำได้”
ส่วนปลูกให้ได้ผลผลิตหมุนเวียนมีผลผลิตตลอดปีคงต้องพิจารณาหลายมิติ ทั้งการเลือก วัสดุปลูก ที่มีคุณภาพ สามารถเปลี่ยนแปลงวัสดุปลูก หรือเพิ่มเติมธาตุอาหารได้และหากให้มีความปลอดภัยและยั่งยืนยิ่งขึ้นสามารถนำ Waste จากในครัว นำเศษผักเศษอาหาร นำมาหมักเป็นปุ๋ย นำกลับมาใช้หมุนเวียน
“การปลูกผักโดยทั่วไป ถ้าเป็น ผักกินใบ จะมีอายุเก็บเกี่ยวประมาณ 30 – 45 วันโดยเฉลี่ย ปลูกได้ประมาณ 8 รอบต่อปีอย่างเช่น ผักสลัด คะน้า กวางตุ้ง ผักบุ้งฯลฯ รอบเก็บเกี่ยวจะอยู่ประมาณ 30-45 วัน โดยถ้าทำการหมักปุ๋ยไว้ใช้ เมื่อปลูกไปหนึ่งรอบก็จะครบรอบการหมักศษอาหารในครัวเรือนที่มีระยะเวลาประมาณ 45 วัน ซึ่งก็พร้อมนำกลับไปปลูกผักในรอบต่อไป เริ่มปลูกรอบใหม่เป็นการบาลานซ์ธาตุอาหาร”
นอกจากผักกินใบยังมี ผักที่สามารถเก็บเกี่ยวได้ตลอดเวลา อย่างเช่น กะเพรา โหระพา ตะไคร้ ใบมะกรูด ฯลฯ พืชผักกลุ่มนี้สามารถตัด เก็บมาปรุงอาหารได้ตลอดเวลา เรียกได้ว่า ผักเครื่องแกง กับผักกินใบสามารถเลือกปลูก และจัดการให้มีผลผลิตหมุนเวียนได้ตลอด ทั้งนี้การปลูก ดูแลเอง ปลูกในปริมาณน้อยเพื่อรับประทานในครัวเรือน ก็ไม่น่าจะมีปัญหาในเรื่อง การระบาดของโรคแมลง หรือการขาดแคลนน้ำที่ต้องพึ่งพาสภาพแวดล้อมตามธรรมชาติ ฯลฯ โดยสิ่งเหล่านี้ไม่น่าจะเป็นอุปสรรค์
การจะเลือกปลูกผักสวนครัวใดๆ หรือปลูกพืชผักที่ชอบสามารถนำมาปลูก ออกแบบการปลูกได้ อย่างเช่น ผักสลัดต่างๆ กรีนโอ๊ค เรดโอ๊ค ผักชี สะระแหน ฯลฯ นิยมปลูก โดยปลูกลงกระถางหรือจะทำแปลงปลูก นอกจากได้ผักสดแล้วยัง เติมความสดใส ตกแต่งสวนเพิ่มความมีชีวิตชีวาให้กับบ้าน
ผู้อำนวยการวิจัยและบริการวิชาการเกษตร อาจารย์ประณต อธิบายเพิ่มอีกว่า นอกจากนี้อาจออกแบบการปลูก ทุกเจ็ดวันหยอดเมล็ดไว้ ทุกสัปดาห์ก็จะมีผักกินไปตลอด ค่อยๆตัด ดูแลบำรุงต้น ฯลฯซึ่งก็เป็นการจัดการการปลูกได้อย่างต่อเนื่อง ส่วน การปลูกอาจยกกระบะปลูกให้สูงขึ้นในระดับที่เหมาะกับผู้ปลูก ในระดับเอวโดยไม่ต้องก้ม โค้งตัวไปมากๆ หรือต้องนั่งยองๆ ที่อาจจะเป็นอุปสรรค์ในการปลูกผัก ทั้งช่วยเซฟหลัง ลดการปวดเมื่อย ฯลฯ ทั้งช่วยให้การปลูกผักเป็นไปอย่างเพลิดเพลิน เป็นกิจกรรมยามว่างที่มีความสุข และชวนให้อยากปลูกผัก
ส่วน ถ้าพื้นที่น้อยอาจไม่ต้องทำแปลง ปลูกเป็นกระถางก็ง่ายต่อการจัดการ และถ้าเป็น ทาว์โฮม คอนโดมิเนียมที่อาจมีอุปสรรค์ในเรื่องแสงแดด อาจปลูกในรูปแบบไฮโดรโปนิกส์ใช้แสงเทียมเสริม หรือปลูกในกระถาง ซึ่งการปลูกผักแบบไฮโดรโปนิกส์สามารถออกแบบเพิ่มชั้นการปลูก ปลูกได้ผลผลิตเพิ่มขึ้น โดยไม่ใช้พื้นที่มาก ตอบโจทย์สำหรับพื้นที่จำกัด ฯลฯ
“ผักที่ได้รับแสงน้อยต้นจะยืด รสชาติอาจไม่ได้ บางทีมีรสขม ฝาด ก่อนการปลูกใดๆจึงต้องมีความเข้าใจเบื้องต้น อาจทดลองปลูกผักพื้นบ้าน ปลูกผักบุ้ง กวางตุ้ง คะน้าฯลฯ ผักเหล่านี้ปลูกได้ไม่ยุ่งยาก เข้ากับสภาพอากาศในบ้านเราได้ดี ขณะที่ดินกับแสง ก็เช่นกัน ต้องมีความเข้าใจ โดยถ้าปลูกรอบแรกใช้ดินหรือผสมดินได้ดี ดินมีคุณสมบัติที่ดีร่วนซุย รดน้ำแล้วมีการระบายน้ำได้ดี ไม่แฉะจนเกินไปก็สามารถเริ่มต้นปลูกผักเหล่านี้ได้ และเมื่อมือใหม่เริ่มปลูกได้แล้วจากนั้นจะขยับไปปลูกผักอื่นๆ ที่มีความเฉพาะยิ่งขึ้นก็สามารถสำเร็จได้”
ส่วนวัสดุปลูกที่ใช้ไปแล้วจากที่กล่าวสามารถนำมาใช้และเติมธาตุอาหารได้ และถ้ามีแมลงรบกวนพืชผักที่ปลูก ด้วยจำนวนต้นที่ปลูกมีไม่มาก ในช่วงวันหยุดที่มีเวลาหรือช่วงเวลาเย็นอาจเดินเก็บ ใช้แปรงเล็กๆปัดออก หมั่นดูแลก็จะเป็นประโยชน์ หรือใช้สมุนไพรเข้าช่วย อย่างเช่น ตะไคร้ สะเดา หรือน้ำส้มควันไม้ นำมาฉีดไล่แมลงที่มีอยู่ไม่มากจะหมดไปและมีความปลอดภัยสำหรับเรา”
อาจารย์ประณตยังดีไซน์การปลูกผักกินเอง ไม่ว่าจะเป็นผักใบ ผักสวนครัว แชร์ไอเดียวิถีเกษตรในเมืองอีกว่า การปลูกผักกินเองที่บ้าน อาจแบ่งเป็นกระถางปลูกผักที่ใช้เป็นประจำ ใช้บ่อย อย่างพวกกะเพรา สะระแหน่ พริกฯลฯ ปลูกเป็นกระถางไว้ ส่วนถ้าเป็นแปลงปลูกผักสลัด ปลูกทุกเจ็ดวันเพื่อให้มีความต่อเนื่อง ขณะที่อีกแปลงปลูกพวกคะน้า กวางตุ้ง ปลูกผักใบฯลฯ และอีกแปลงปลูกตะไคร้ พืชหัว ขมิ้น ข่าฯลฯ ซึ่งในกลุ่มนี้ปลูกรวมกันได้ มีผักหลากหลายที่พร้อมนำมาปรุงอาหาร อีกทั้งตะไคร้ที่ปลูกก็นำมาตำ นำน้ำตะไคร้มาฉีดพ่นไล่แมลง
“ ตะไคร้ ปลูกได้ไม่ยุ่งยาก ขณะที่ขมิ้น ข่าพอถึงฤดูหนาวจะทิ้งต้น แต่ไม่ตาย ยังสามารถขุดนำมาใช้ได้ การปลูกควรต้องแยกประเภท อย่าง ไม้หัวปลูกในแปลงเดียวกัน ฯลฯ ก็จะง่ายต่อการดูแล ส่วนผักอื่นๆที่ชอบ ปลูกออกแบบ ปลูกให้สวยงามได้ อย่าง ถั่วพู ถั่วฝักยาว แตงกวา ฯลฯ ทำค้าง หรือพืชผักที่ช่วยเพิ่มสีสันสวยให้กับแปลงผัก ตกแต่งสวนสวยยังมี กระเจี๊ยบแดง ชบาเมเปิ้ล เก๊กฮวย ฯลฯ” ก็นิยมปลูก
เกษตรในเมืองจริงๆแล้วไม่ห่างจากเรื่องความยั่งยืนซึ่ง การปลูกผักกินเองมีเรื่องน่าศึกษาหลายมิติ ทั้งการลดค่าใช้จ่าย มิติด้านสุขภาพ ทั้งยังเป็นกิจกรรมครอบครัว กิจกรรมยามว่าที่มีคุณค่า ผลผลิตที่ได้ยังนำไปแบ่งปันสร้างมิตรภาพ สร้างสัมพันธ์ภาพที่ดีต่อกัน ทั้งนี้เกษตรในเมือง เป็นหนึ่งในรายวิชาเรียนของคณะฯ โดยบูรณาการหลายวิชาทั้งในด้านเทคโนโลยี และในที่นี้หมายถึงการปลูกในพื้นที่จำกัดที่สามารถเพิ่มมูลค่า เพิ่มผลผลิต ทั้งสร้างพื้นที่อาหารปลอดภัยดีต่อสุขภาพ
“ ในช่วงการระบาดของโควิด 19 เกษตรในเมืองการปลูกต้นไม้ ปลูกผักเป็นที่กล่าวถึงและมีต่อเนื่องมาเรื่อยๆ ช่วงเวลานั้นอาจเป็นช่วงปรับตัว แต่จากนี้ไปคาดว่าจะเป็นที่สนใจเพิ่มขึ้น อีกทั้งปัจจุบันมีนวัตกรรมเกษตรใหม่ๆเข้ามาตอบโจทย์ ให้ทั้งความปลอดภัยและความสวยงามควบคู่กัน
ที่ผ่านมาคณะนวัตกรรมเกษตรและเทคโนโลยีอาหาร เรามีงานวิจัย มีผลงานรองรับเกษตรในเมือง อย่างชุด ปลูกผักในบ้าน ปลูกในพื้นที่จำกัดที่มีแสงน้อย หรือ Plant factory การปลูกพืชในระบบปิด โดยนำเทคโนโลยีหลากสาขานำมาประยุกต์ใช้ เพื่อควบคุมสภาพแวดล้อม ควบคุมการผลิตที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของพืช เพื่อตอบโจทย์การแปรปรวนของสภาพอากาศ ทำให้ผลผลิตคงที่และมีความปลอดภัยสูง ฯลฯ เป็นหนึ่งในนวัตกรรมเกษตรที่ร่วมสร้างความยั่งยืน
แต่อย่างไรก็ตามแม้จะมีเทคโนโลยีอย่างไร สิ่งสำคัญที่ต้องไม่ขาดหายไป อาจารย์ประณตกล่าวทิ้งท้ายคือ ความเอาใจใส่ดูแลพืชผัก หมั่นสังเกตโรคแมลง การระบายน้ำ หรือความเปลี่ยนแปลงไปของพืชที่ปลูกฯลฯ ต้องไม่ละเลย สิ่งที่จะสร้างความสมบูรณ์ให้กับผลผลิตและสร้างความภาคภูมิใจ
เติมความสดชื่น สดใส สร้างบรรยากาศที่อยู่อาศัยมีชีวิตชีวาจากพืชผักที่ปลูก
พงษ์พรรณ บุญเลิศ
