แบบประเมินความเสี่ยงโรคเบาหวาน

               เครื่องมือประเมินความเสี่ยงการเกิดโรคเบาหวานของประเทศไทย พัฒนามาจากผลการวิจัยติดตามระยะยาวของกลุ่มตัวอย่างการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยครั้งที่ 4 เมื่อปี พ.ศ. 2547 โดยมีการศึกษาในคนที่ไม่เป็นโรคเบาหวานเมื่อเริ่มการสำรวจจำนวน  13,893 คน  และมีการติดตามการเกิดโรคเบาหวานเป็นเวลา 10 ปี จากการวิเคราะห์ผลการวิจัยนี้ สามารถสร้างแบบประเมินความเสี่ยงการเกิดโรคเบาหวาน โดยใช้ประวัติของการมีปัจจัยเสี่ยงต่างๆ และสามารถให้คะแนนความเสี่ยงในแต่ละปัจจัยที่มีผลต่อการเกิดโรคเบาหวานในอีก 10 ปีข้างหน้า ซึ่งคะแนนรวมที่สูงขึ้น แปลว่ามีโอกาสเสี่ยงในการเป็นโรคเบาหวานเพิ่มขึ้น โดยมีสองแบบประเมิน คือ แบบที่ 1 ไม่ใช้ผลการตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือดหลังอดอาหาร (fasting plasma glucose, FPG) แบบที่ 2 ใช้ผลการตรวจระดับน้ำตาลในเลือดหลังอดอาหาร (อยู่ในเกณฑ์ปกติ หรือสูง แต่ยังไม่เป็นเบาหวาน) ซึ่งแบบประเมินนี้อาจประเมินโดยบุคลากรทางการแพทย์ หรือประเมินด้วยตนเองก็ได้ แบบประเมินความเสี่ยงนี้ได้มาจากการวิจัยของกลุ่มตัวอย่างของประชากรไทย ดังนั้นจึงค่อนข้างแน่ใจว่าสามารถนำมาใช้กับคนไทยได้

               ประโยชน์ของการประเมินความเสี่ยงการเกิดโรคบาหวานโดยใช้แบบสอบถาม มีดังนี้

               •  สามารถระบุกลุ่มบุคคลที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคสูง เพื่อที่จะได้ให้การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคได้อย่างเหมาะสม เพื่อลดความเสี่ยงการเกิดโรค

               •  สามารถวางแผนการดูแลรักษาได้อย่างเหมาะสม โดยหากพบว่ามีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคสูง อาจต้องมีการตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือด เพื่อติดตามระดับน้ำตาลในเลือดและเริ่มการรักษาได้อย่างทันท่วงที

ตัวอย่างการประเมินคะแนนความเสี่ยงโรคเบาหวาน

               นายสมชาย อายุ 45 ปี (2 คะแนน) น้ำหนัก 95 กก. สูง 170 ซม. ดัชนีมวลกาย = 32.9 กก./ตร.ม. (3 คะแนน) รอบเอว 105 ซม. รอบเอวต่อความสูง =0.62 (5 คะแนน) ประวัติโรคประจำตัวเป็นความดันโลหิตสูง ขณะนี้รักษากินยาสม่ำเสมอ ความดันโลหิต 130/85 มม.ปรอท ( 2 คะแนน) ไม่มีประวัติเบาหวานในครอบครัว (0 คะแนน) รวมคะแนน เท่ากับ (2+3+ 5+2+0) =12 คะแนน

               จากคะแนนประเมิน นายสมชายมีความเสี่ยงอยู่ในเกณฑ์ความเสี่ยงปานกลางค่อนไปทางเสี่ยงสูง มีโอกาสเป็นโรคเบาหวานในอนาคตได้ประมาณร้อยละ 10  ข้อแนะนำสำหรับนายสมชาย ควรลดน้ำหนัก และรอบเอวโดยการควบคุมอาหารและออกกำลังกายสม่ำเสมอ ซึ่งถ้าสามารถลดได้ คะแนนความเสี่ยงจะลด ถ้ารอบเอวสามารถลดน้อยกว่า 90 ซม. (รอบเอวต่อความสูง = 0.53 คะแนนรอบเอวเท่ากับ 2 คะแนน) และถ้าน้ำหนักตัวลดลงเหลือ 85 กก. ให้ดัชนีมวลกายเหลือประมาณ 25.9 (คะแนนดัชนีมวลกายเท่ากับ 1 คะแนน)  ความเสี่ยงจะลดลงอย่างน้อย 4 คะแนน และความเสี่ยงลดลงเป็น 8 ซึ่งอยู่ในระดับเกณฑ์ความเสี่ยงลดน้อยลง

ข้อแนะนำและแนวทางดูแลสุขภาพในระดับความเสี่ยงต่างๆ

               •  ระดับความเสี่ยงน้อย จนถึงต่ำกว่าปานกลาง : ความเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวานต่ำ ไม่จำเป็นต้องตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือดเป็นประจำ

               •  ระดับความเสี่ยงปานกลาง : ความเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวานปานกลาง ควรตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือดเป็นประจำทุก 1-3 ปี

               •  ระดับความเสี่ยงสูงและสูงมาก : ความเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวานสูง ควรตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือดเป็นประจำทุกปี

               สรุป โรคเบาหวานเป็นโรคเรื้อรังที่พบบ่อยมาก คนที่ไม่เป็นเบาหวานในขณะนี้ควรมีการประเมินความเสี่ยงในการเกิดเบาหวานในอนาคต เพื่อให้ตระหนักว่าตนเองมีความเสี่ยงระดับใด น้ำหนักเกินหรืออ้วน เป็นความดันโลหิตสูง และ/หรือมีประวัติเบาหวานในครอบครัวหรือไม่ และคำนวณว่าตนเองมีโอกาสเสี่ยงเป็นเบาหวานมากน้อยเพียงใด เพื่อนำไปสู่การวางเป้าหมายและปรับเปลี่ยนปัจจัยเสี่ยง โดยการมีกินอาหารอย่างเหมาะสม และการออกกำลังกายเป็นประจำ เพื่อการรักษาน้ำหนักตัวให้เหมาะสม ที่จะช่วยลดความเสี่ยงในการเป็นเบาหวานในอนาคต

ตาราง แบบประเมินความเสี่ยงโรคเบาหวานใน 10 ปี ข้างหน้า

* วิธีการคำนวณดัชนีมวลกาย ใช้น้ำหนักตัว หน่วยเป็นกิโลกรัม หารด้วย (ส่วนสูงหน่วยเป็นเมตร ยกกำลังสอง)

ข้อมูลจาก ศาสตราจารย์นายแพทย์วิชัย เอกพลากร ภาควิชาเวชศาสตร์ชุมชน คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล และสมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทยฯ

นายแพทย์สุรพงศ์  อำพันวงษ์

คลิกอ่านบทความทั้งหมดได้ที่นี่