โครงการ Dark Sky in Thailand หรือ เขตอนุรักษ์ท้องฟ้ามืดในประเทศไทย เป็นโครงการที่สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ (องค์การมหาชน) ริเริ่มดำเนินการร่วมกับ ททท. ตั้งแต่ปี 2563 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อรณรงค์ให้สังคมตระหนักรู้ถึงผลกระทบจากมลพิษทางแสงและอนุรักษ์ความมืดของท้องฟ้ายามคํ่าคืนผ่านการจัดตั้งเขตอนุรักษ์ท้องฟ้ามืด โดยสถานที่ซึ่งได้รับการขึ้นทะเบียนในแต่ละประเภทจะต้องมีความมืดของท้องฟ้าที่เหมาะสม มีการบริหารจัดการแสงสว่างอย่างมีประสิทธิภาพ ปราศจากแสงรบกวน เป็นพื้นที่เปิดโล่งซึ่งสามารถสังเกตท้องฟ้าได้โดยรอบ มองเห็นดาวเหนือ และวัตถุท้องฟ้าเด่น ๆ ได้ด้วยตาเปล่า รวมถึงมีบุคลากรในพื้นที่ที่สามารถให้ความรู้ทางดาราศาสตร์เบื้องต้นแก่นักท่องเที่ยวได้ และมีสิ่งอำนวยความสะดวกต่าง ๆ แก่ผู้มาใช้บริการ เช่น เส้นทางคมนาคม ห้องนํ้า ที่พัก ร้านอาหาร เป็นต้น

เขตอนุรักษ์ท้องฟ้ามืดในประเทศไทย แบ่งออกเป็น 4 ประเภท ได้แก่ อุทยานท้องฟ้ามืด (Dark Sky Park) ชุมชนอนุรักษ์ท้องฟ้ามืด (Dark Sky Communities) เขตอนุรักษ์ท้องฟ้ามืดในพื้นที่ส่วนบุคคล (Dark Sky Properties) และ เขตอนุรักษ์ท้องฟ้ามืดในพื้นที่ชานเมือง (Dark Sky Suburbs) สำหรับสถานที่ซึ่งได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นเขตอนุรักษ์ท้องฟ้ามืดในประเทศไทย ประจำปี 2565 จำนวน 12 แห่ง ได้แก่

อุทยานแห่งชาติห้วยนํ้าดัง

อุทยานแห่งชาติห้วยนํ้าดัง จ.เชียงใหม่ จุดชมดาวตั้งอยู่บนความสูง 1,615 เมตรจากระดับนํ้าทะเล ทำให้มีทัศนวิสัยท้องฟ้าที่ดี ประกอบกับเป็นพื้นที่ควบคุมการใช้แสงสว่างและเปิดโล่งหลายบริเวณ จึงทำให้นักท่องเที่ยวสามารถชมความสวยงามของท้องฟ้า สังเกตการณ์ปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์ และถ่ายภาพทางช้างเผือก ที่ทอดยาวผ่านเทือกเขาดอยหลวงเชียงดาวอีกด้วย

อุทยานแห่งชาติผาแต้ม

อุทยานแห่งชาติผาแต้ม จ.อุบลราชบุรี มีสถานที่ที่จัดกิจกรรมดูดาวและถ่ายภาพทางดาราศาสตร์ที่มีความเหมาะสมหลายแห่ง เช่น จุดชมวิวผาแต้ม เสาเฉลียงผาแต้ม ผาชะนะได เนื่องจากเป็นพื้นที่ลานหินโล่งกว้าง ต้นไม้เตี้ยแคระแกร็นไม่บดบังทัศนียภาพ สามารถมองเห็นทัศนียภาพได้ทั่วบริเวณ มีวิวทิวทัศน์หลากหลายรูปแบบ ห่างไกลจากแหล่งชุมชน ไม่มีแสงสว่างรบกวน จึงมีความมืดสนิท เหมาะแก่การถ่ายภาพทางดาราศาสตร์ เช่น วัตถุในห้วงอวกาศลึก ที่ต้องการความมืดเป็นอย่างมาก

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว-ทุ่งกระมัง จ.ชัยภูมิ มีพื้นที่สำหรับทำกิจกรรมทางดาราศาสตร์ในมุมมอง 360 องศา เป็นที่โล่งกว้าง และเงียบสงบ ท้องฟ้าในยามคํ่าคืนสามารถมองเห็นดวงดาวได้ชัดเจน ไม่มีแสงสว่างรบกวนจากชุมชนใกล้เคียง สามารถถ่ายภาพทางดาราศาสตร์ได้หลากหลายประเภท

อุทยานแห่งชาติป่าหินงาม

อุทยานแห่งชาติป่าหินงาม จ.ชัยภูมิ เป็นพื้นที่ลานหินโล่งกว้าง มองเห็นขอบฟ้าได้ทุกทิศทาง ไม่มีแสงสว่างรบกวน สามารถมองเห็นท้องฟ้าและกลุ่มดาวได้ชัดเจน นอกจากนี้ยังมีสถานที่ท่องเที่ยวที่น่าสนใจ คือ ทุ่งดอกกระเจียว ลานหินงาม ผาสุดแผ่นดิน และนํ้าตกเทพนา

อุทยานแห่งชาติภูแลนคา

อุทยานแห่งชาติภูแลนคา จ.ชัยภูมิ เป็นพื้นที่ที่มีความเหมาะสมกับชมดวงอาทิตย์ตก และการจัดกิจกรรมดูดาว เนื่องจากเป็นพื้นที่โล่งกว้าง ทั้งยังเหมาะกับการถ่ายภาพทางดาราศาสตร์แบบวิวทิวทัศน์คู่กับต้นไม้ทางทิศตะวันออก มีกิจกรรมดูดาวตอนกลางคืน, ค่ายดูดาว, กิจกรรมชมฝนดาวตก และสถานที่ถ่ายภาพทางดาราศาสตร์

ชุมชนออนใต้

ชุมชนออนใต้ อำเภอสันกำแพง จ.เชียงใหม่ บริเวณหน้าอ่างเก็บนํ้า เป็นพื้นที่เปิดโล่ง มีแนวเขาเป็นฉากหลังที่มีเอกลักษณ์เฉพาะ ซึ่งจะเห็นเป็นภูเขาหินที่มีหน้าตัดเหมือนหน้าผา บริเวณสันเขื่อนเหมาะแก่การถ่ายภาพบุคคลคู่กับวัตถุท้องฟ้า เช่น ทางช้างเผือก กลุ่มดาว ปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์ รวมถึงวัตถุในห้วงลึกอวกาศ ได้แก่ เนบิวลา กาแล็กซี กระจุกดาว เป็นต้น ประกอบกับระยะทางไม่ไกลจากตัวเมืองมากนัก การเดินทางจึงสะดวกและปลอดภัย จนนักถ่ายภาพทางดาราศาสตร์กล่าวว่า สถานที่แห่งนี้เหมาะเป็นสนามซ้อมมือของพรานดาราที่เพิ่งเริ่มฝึกถ่ายดาว

ไร่องุ่นไวน์ อัลซิดินี่

ไร่องุ่นไวน์ อัลซิดินี่ อำเภอปากช่อง จ.นครราชสีมา ตั้งอยู่ใกล้เขตเขาใหญ่ ทำให้ไม่มีแสงจากเขตเมืองมารบกวน ลักษณะพื้นที่เป็นทิวเขาสลับซับซ้อน แปลงองุ่นเป็นลานโล่งกว้าง ทำให้ได้วิวทั้งฉากหน้า และฉากหลังท้องฟ้าโดยที่ไม่มีสิ่งปลูกสร้างบดบัง สามารถมองเห็นทางช้างเผือกและวัตถุท้องฟ้าได้ด้วยตาเปล่า จัดกิจกรรมดูดาว และปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์ตามช่วงเวลาทั้งกลางวันและกลางคืน เช่น สุริยุปราคา ชมทางช้างเผือก ฝนดาวตก โดยมีเจ้าของไร่เป็นผู้แนะนำ สามารถแนะนำการตั้งค่าการถ่ายภาพดวงดาวด้วยกล้องถ่ายภาพหรือสมาร์ทโฟนได้ และยังมีอุปกรณ์ดูดาวบางส่วนเตรียมไว้บริการลูกค้าที่สนใจ เช่น แว่นกรองแสง ขาตามดาว และขาตั้งกล้องสำหรับสมาร์ทโฟนอีกด้วย

โรงแรมเรนทรี เรซิเดนซ์ เขาใหญ่

โรงแรมเรนทรี เรซิเดนซ์ เขาใหญ่ จ.นครราชสีมา มีการจัดพื้นที่สำหรับการเรียนรู้เรื่องดาราศาสตร์โดยเฉพาะ เป็นพื้นที่โล่ง สามารถมองเห็นกลุ่มดาวต่าง ๆ ได้อย่างชัดเจน และมีการจัดการควบคุมแสงไฟ หรือการกระเจิงของแสงอย่างลงตัว ทำให้สามารถมองเห็นกลุ่มดาวสำคัญได้ด้วยตาเปล่า มีการจัดกิจกรรมเกี่ยวกับดาราศาสตร์เป็นประจำเกือบทุกเดือน โดยเฉพาะเดือนที่มีเรื่องน่าสนใจเกี่ยวกับท้องฟ้า

สนามมวกเหล็ก เอทีวี อำเภอมวกเหล็ก จ.สระบุรี อยู่ในพื้นที่ที่มีมลพิษทางแสงน้อย ไม่มีชุมชนอื่นอยู่ในพื้นที่ติดกันทำให้บริหารจัดการแสงสว่างโดยรอบได้อย่างอิสระ สามารถสังเกตปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์ได้อย่างสวยงาม มีอุปกรณ์ดาราศาสตร์และวิทยากรให้บริการแก่นักท่องเที่ยว มีการจัดกิจกรรมทางดาราศาสตร์อย่างการจัดอบรมดูดาวเบื้องต้นแก่สมาชิกสมาคมการท่องเที่ยวเขาใหญ่ การจัดกิจกรรมสอนถ่ายรูปทางช้างเผือกและดาวเคราะห์

บ้านไร่ยายชะพลู

บ้านไร่ยายชะพลู อำเภอมวกเหล็ก จ.สระบุรี วิสาหกิจชุมชนเพื่อการผลิตพืชผักผลไม้เพื่อความปลอดภัย GAP ที่ผสมผสานการอนุรักษ์ทางธรรมชาติ สู่การท่องเที่ยวเชิงเกษตรและดาราศาสตร์ พื้นที่โดยรอบเป็นจุดชมวิวเปิดโล่งกว้างบริเวณทางทิศเหนือ-ตะวันออก อยู่ห่างไกลจากแสงรบกวนโดยรอบอีกทั้งมีการควบคุมการใช้แสงสว่างให้เหมาะสมในเวลากลางคืน จึงเป็นพื้นที่ที่เหมาะกับการดูดาว การชมฝนดาวตกของนักดูดาว และนักถ่ายภาพทางดาราศาสตร์

เดอะเปียโน รีสอร์ท

เดอะเปียโน รีสอร์ท อำเภอปากช่อง จ.นครราชสีมา มีพื้นที่โล่งสำหรับจัดกิจกรรมดาราศาสตร์ที่ควบคุมและกระจายตำแหน่งแสงไฟอย่างเหมาะสม ทำให้สามารถมองเห็นกลุ่มดาวสำคัญได้ด้วยตาเปล่าอย่างชัดเจน เช่น กลุ่มดาวค้างคาว, ดาวซิลิอุส, ดาวเหนือ, ดาวเต่า และกลุ่มดาวนายพราน เป็นต้น สำหรับกิจกรรมดูดาวจะมีทุกคืนวันศุกร์-เสาร์ เวลา 18.00-20.30 น. เริ่มด้วยการบรรยายกลุ่มดาวและวัตถุท้องฟ้าที่น่าสนใจ และสังเกตการณ์วัตถุท้องฟ้าผ่านกล้องโทรทรรศน์ เช่น เนบิวลา กาแล็กซี ดาวเสาร์ ดาวพฤหัสบดี ฯลฯ

และ ไร่องุ่นไวน์กราน-มอนเต้ อำเภอปากช่อง จ.นครราชสีมา มีพื้นที่ดูดาวล้อมรอบไปด้วยไร่องุ่น เหมาะสำหรับการดูดาวเป็นครอบครัวหรือกลุ่มขนาดเล็ก ทั้งยังเป็นพื้นที่ควบคุมการใช้แสงสว่าง และห่างไกลจากใจกลางเมืองพอสมควร จึงได้รับผลกระทบจากมลพิษทางแสงเพียงเล็กน้อย ทำให้สามารถสังเกตการณ์กลุ่มดาวได้อย่างชัดเจน มีการจัดกิจกรรมตามปรากฏการณ์ดาราศาสตร์และวันสำคัญต่าง ๆ โดยเริ่มกิจกรรมด้วยการให้ความรู้เรื่องสายพันธุ์องุ่นที่ใช้ทำไวน์พร้อม รับประทานอาหารเย็น ตามด้วยการบรรยายการดูดาวเบื้องต้น และร่วมดูดาวด้วยตาเปล่า

อยากรู้เรื่องดวงดาวมากขึ้นเข้าไปดูได้ที่ https://darksky.narit.or.th/ และดาวน์โหลดคู่มือท่องเที่ยว “ชวนเธอ ไปดูดาว” ได้ที่ https://madamscreator.com/ebook/Amazing-Dark-Sky/

อธิชา ชื่นใจ