นายปฎิวุฒิ บุญเรือง นักจัดการงานทั่วไปชำนาญการ ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรนราธิวาส และทีมปฏิบัติการ เปิดเผยว่า ได้เริ่มต้นจากการค้นคว้าข้อมูลรายชื่อพันธุ์กล้วยที่มีอยู่ในสถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ และตามหนังสือโบราณ พบหลักฐานที่ปรากฏในหนังสือจังหวัดยะลา มีรายชื่อพันธุ์กล้วยจำนวน 12 พันธุ์ ได้แก่ พันธุ์ปีแซ กาปา, พันธุ์ปีแซ ซูซู, พันธุ์ปีแซ ยะลอ, พันธุ์ปีแซ กูกู กูดอ, พันธุ์ปีแซ ลือเมาะ มานิ, พันธุ์ปีแซ กาลอ, พันธุ์ปีแซ อาปอ, พันธุ์ปีแซ ยะรี บอยอ, พันธุ์ปีแซ ตาปง, พันธุ์ปีแซ สะราโต๊ะ, พันธุ์ปีแซ สะรือเน๊ะ และพันธุ์ปีแซ อาเนาะ อาแย โดยหลังจากค้นพบรายชื่อกล้วยโบราณดังกล่าวแล้ว ได้สอบถามเกษตรกรในท้องถิ่นและประกาศประชาสัมพันธ์ในสื่อต่างๆ เมื่อได้รับแจ้งข้อมูลแล้วจึงได้ลงพื้นที่สำรวจ ตามหาและรวบรวมพันธุ์กล้วยในพื้นที่จังหวัดนราธิวาส ยะลา ปัตตานี และสงขลา

การตามหาพันธุ์กล้วยโบราณพบปัญหาความซับซ้อนชื่อของพันธุ์กล้วย โดยในหนังสือโบราณแจ้งชื่อของพันธุ์กล้วยไว้เป็นชื่อภาษาไทยและมีภาษายาวีกำกับ แต่เนื่องภาษายาวีตั้งแต่ปี 2468 กับภาษายาวีในยุคปัจจุบันมีภาษาพูดที่ต่างกันทำให้การหาข้อมูลมีความยากเพิ่มขึ้น อย่างไรก็ตาม ในระหว่างที่ตามหาพันธุ์กล้วยโบราณทั้ง 12 พันธุ์ดังกล่าว โดยศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรนราธิวาส (ศวพ.นราธิวาส) ได้ค้นพบพันธุ์กล้วยที่คนทั่วไปไม่รู้จักในประเทศไทยอีกจำนวนมาก โดยสามารถค้นหารวบรวมและจำแนกพันธุ์กล้วยจากการสำรวจในครั้งนี้ได้ทั้งหมดจำนวนถึง 39 พันธุ์ 

ซึ่งในจำนวนนี้มี 10 พันธุ์ที่มีรายชื่อตรงกับพันธุ์กล้วยในบันทึกที่เก็บรักษาไว้ที่สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนาฯ และหนังสือโบราณ ได้แก่ กล้วยตะเภา กล้วยนม กล้วยหอม กล้วยเล็บม้า กล้วยเล็บมือนาง กล้วยตานี กล้วยนิ้วจระเข้ กล้วยร้อยหวี กล้วยขนม และกล้วยเตี้ย ขาดเพียง 2 พันธุ์เท่านั้น ที่ยังตามหาไม่พบในขณะนี้คือกล้วยลูกไก่และกล้วยอะไร 

ศวพ.นราธิวาส ได้นำพันธุ์กล้วยโบราณหายากทั้ง 10 พันธุ์ ตามพระราชดำริและพันธุ์กล้วยพื้นเมืองอื่นๆ ที่ค้นพบนำมาปลูกรวบรวมไว้ภายในพื้นที่งานวิชาการเกษตร ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดนราธิวาส จำนวน 2.1 ไร่ เพื่อเป็นแหล่งอนุรักษ์  ขยายพันธุ์ และเป็นแหล่งเรียนรู้กล้วยพื้นเมืองหายากตามพระราชดำริไม่ให้สูญหายให้อนุชนรุ่นหลังได้เรียนรู้ต่อไป  รวมทั้งยังได้ขยายพื้นที่แปลงรวบรวมพันธุ์กล้วยพื้นเมืองไว้ในพื้นที่ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรนราธิวาสพื้นที่ 2.0 ไร่ เพื่อเป็นแหล่งรวบรวม อนุรักษ์ และสำรองพันธุ์อีกพื้นที่หนึ่ง โดยนำเอากล้วยทั้ง 36 พันธุ์ และกล้วยที่นำมาจากศูนย์วิจัยพืชสวนสุโขทัย อีก 70 พันธุ์ มาปลูกรวบรวมไว้เพื่อให้ผู้สนใจได้เข้าไปเรียนรู้พันธุ์กล้วยพื้นเมืองที่หลากหลายของประเทศไทย

“เราใช้พื้นที่ 2 ไร่ 2 งาน จัดทำในลักษณะเป็นสวนสวยงามรวบรวมพันธุ์กล้วยโบราณสำหรับให้เดินชมตลอดระยะทาง เป็นเสมือนพิพิธภัณฑ์ธรรมชาติที่สามารถหาชมได้เฉพาะที่ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองฯ แห่งเดียวซึ่งใน 14 จังหวัดภาคใต้ หรือในภาคอื่นๆ ยังไม่มี ใครที่สนใจอยากจะศึกษาเรียนรู้พันธุ์กล้วยพื้นเมืองโบราณหายากที่มีให้ชมมากที่สุดสามารถติดต่อเจ้าหน้าที่ได้ล่วงหน้า หากมาเป็นหมู่คณะ จะมีบริการรถลากพร้อมผู้นำชมบรรยายให้ฟังถึงลักษณะความโดดเด่นของพันธุ์กล้วยโบราณแต่ละพันธุ์ที่ ศวพ.นราธิวาสได้ติดตามค้นหา รวบรวมอนุรักษ์และขยายพันธุ์ไว้สำเร็จตามพระราชดำริที่ทรงได้พระราชทานไว้ โดยสามารถติดต่อมาได้ที่ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองฯ โทรศัพท์ 0-7363-1033 และ 0-7363-1038”