มีความเข้าใจโดยทั่วไปว่า ต้นตีนเป็ด เป็นต้นไม้ มีพิษ เรามาทำความเข้าใจกันก่อนว่า มีต้นไม้ 2 ชนิดที่เราเรียกว่า ต้นตีนเป็ด คือ ตีนเป็ด กับ ตีนเป็ดน้ำ ชนิดไหนมีพิษ ส่วนไหนที่เป็นพิษ มีวิธีไหนจะหลีกเลี่ยงพิษ และการใช้ประโยชน์จากต้นตีนเป็ด ชนิดไหนนำไปปลูกในบ้านได้ หรือ ชนิดไหนไม่ควรปลูกในบ้าน มาทำความรู้จักกับต้นไม้ที่เราเรียกว่า ต้นตีนเป็ด กันครับ

ต้นตีนเป็ด หรือ พญาสัตบรรณ เป็นไม้ยืนต้น ขนาดใหญ่ สูง 15-35 เมตร รูปทรงพุ่มสูง มีดอกที่มีกลิ่นฉุนรุนแรง ในบางคนอาจทำให้มึนหัวได้ ออกดอกหน้าหนาว ช่วงเดือน ตุลาคม-ธันวาคม มีกลิ่นแรงสุดในช่วงหัวค่ำ เป็นไม้ที่ให้ร่มเงาได้ดี แต่ไม่ควรปลูกในบ้าน ด้วยความที่เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ระบบรากจึงชอนไชไปไกลตามขนาดต้น อาจสร้างความเสียหายกับตัวบ้าน ต้นตีนเป็ด ปลูกง่ายโตเร็ว จึงเหมาะกับการปลูกในพื้นที่บริเวณกว้าง เช่น สวนสาธารณะ ถึงกลิ่นของดอกจะรุนแรง แต่ไม่มีพิษ ในส่วนต่างๆ ของต้น ในทางกลับกัน ในส่วนต่างๆ ของต้น ยังนำไปทำยาได้ด้วย ทั้ง เปลือก, ดอก และใบอ่อน

ต้นตีนเป็ดน้ำ เป็นไม้ยืนต้นสูง 5-15 เมตรรูปทรงพุ่มกลม มีดอกสีขาว ดอกไม่มีกลิ่นรุนแรง เหมือน ต้นพญาสัตบรรณ เป็นต้นไม้ที่นิยมใช้จัดสวนในบ้าน เป็นไม้โตเร็ว ให้ร่มเงา ไม่ผลัดใบ ระบบรากไม่ขยายไปไกล แต่ ต้นตีนเป็ดน้ำ มีพิษ พิษเกิดได้จากเนื้อผล เนื้อเมล็ด ใบ และน้ำยาง หากรับประทานเนื้อในเมล็ดในปริมาณมากแล้วล้างท้องไม่ทัน สารพิษจะถูกดูดซึมผ่านลำไส้และเกิดพิษต่อหัวใจ น้ำยางทำให้เกิดอาการระคายเคืองเมื่อถูกผิวหนัง พิษร้ายแรงที่ฟังดูน่ากลัว แต่ต้นตีนเป็ดน้ำ ก็ยังมีประโยชน์ต่อสุขภาพหากใช้ให้ถูกวิธี ไม่ว่าจะเป็นส่วนของเปลือก และน้ำยางของต้น

ต้นไม้ทั้ง 2 ชนิด แตกต่างกัน ทั้ง ชื่อ ลักษณะทรงพุ่ม เปลือกของต้น ลักษณะของดอก กลิ่นของดอก และพิษที่อยู่ในผล และน้ำยางของต้น ต้นตีนเป็ดน้ำ ถึงจะมีส่วนที่มีพิษ ก็ยังสามารถนำมาปลูกในบ้านได้ เพื่อใช้ประโยชน์ให้ร่มเงา ส่วนพิษของต้นตีนเป็ดน้ำ ไม่ได้เข้าสู่ร่างกายกันได้ง่ายๆ หากแต่ต้องรู้ว่า ผลไม่สามารถนำมารับประทานได้ เวลาตัดแต่งทรงพุ่มควรระวังยางสีขาวที่ออกมาไม่ให้เข้าตา เท่านี้ก็ไม่เป็นอันตรายต่อคนในบ้าน ต้นไม้ทั้ง 2 ชนิด หากนำมาใช้ให้ถูกวิธี ก็เป็นประโยชน์ มากกว่าอันตราย เท่านี้เราก็อยู่กับธรรมชาติได้อย่างปลอดภัย และเข้าใจธรรมชาติ ของต้น ตีนเป็ด และ ตีนเป็ดน้ำ มากขึ้น

………………………………….
คอลัมน์ “มหัศจรรย์พรรณไม้”
เขียนโดย เอกลักษณ์ ถนัดสวน